EXPERTE

Taşıyıcı çelik ve alüminyum yapıların, 1 Temmuz 2014 yılından beri yasal zorunluluk olan ve amacı yapıların güvenlik performanslarını istenen seviyede tutmak olan 305/2011/AB Yapı Malzemeleri Yönetmeliği kapsamında CE belgesi sahibi olması zorunludur. Bu ürünlerin uygunluk değerlendirilmesi için kullanılan harmonize standart EN 1090’dır.

EN 1090 belgesi üç seri bölümden oluşur:

• EN 1090- 1: Yapısal Bileşenlerin Uygunluk Değerlendirmesi
• EN 1090- 2: Çelik Yapılar İçin Teknik Gerekler
• EN 1090- 3: Alüminyum Yapılar İçin Teknik Gerekler

Bu belirtilen bölümler doğrultusunda, yapılan yapının çelik olması halinde EN 1090- 2 bölümünün şartlarının, alüminyum olması halinde EN 1090- 3 bölümünün de şartlarına uygun tasarım ve üretimin yapılması gerekmektedir.
Söz konusu uygunluk değerlendirmesi kapsamında EN 1090- 1 bölümünün de standarda uygun gerçekleşmesi gerekmektedir. Fakat bu belgelerin yapı malzemelerinin türüne göre kullanımı değişkenlik göstermektedir. Pratikte, EN 1090-1 standardının hangi ürünler için uygulanacağına dair kesin bir liste veya çerçeve sunulmaz. Bu sebeple; CEN/TC 135-N684 nolu dokümanın Ek-A ve Ek-B bölümleri ve CEN /TR 17052:2017, EN 1090-1:2009 +A1:2011’in uygulama rehberindeki tablolar referans olarak alınır.

Bir çelik veya alüminyum yapısal ürünün EN 1090-1 kapsamında olması için öncelikle ürünün yapılarda kalıcı olarak kalması amaçlanmış olmalıdır. Ancak; bir yapısal mekanizmada statik taşıyıcı özellikte olması ya da
insan sağlığı ve güvenliği için kritik önemde olması şartlarından birini sağlıyorsa prensip olarak EN 1090-1 kapsamında değerlendirilir.

Aşağıda EN 1090-1 standardı kapsamına giren ürünlerin listesini bulabilirisiniz:

• Hafif Çelik Yapılar
• Binalar, depolar, okullar, hastaneler, konutlar, endüstriyel tesis ve tarım barakalarının yapısal iskeletleri
• Tribün ve stadyum yapısal elamanları
• Silolar
• Uzun süreli kullanılan çadır, tente yapıları
• Hangarlar, sığınakların yapısal iskeletleri
• Vinç Kedi Yolları
• Vinç Ray Kirişleri
• Bina içi veya dışında bulunan korkuluklar
• Çelik veya alüminyumdan yapılmış balkonlar
• Çatı ve cephe kaplama için soğuk biçimlendirilmiş levhalar
• Bükülmüş ve eğri imal edilmiş kiriş
• Kiriş şeklindeki yapılar
• Plakalardan imal edilmiş kirişler
• İşaret ve levha kirişleri (yatay olanlar)
• İçi boşaltılmış kirişler
• EN 10025-1 kapsamında olmayan kirişler
• EN 10025-1 kapsamında olmayan taban plakaları
• Soğuk biçimlendirilmiş aşık ve cephe rayları, profilleri
• Çatı aşıkları
• Çatı açıklıkları çerçeveleri (yük taşıyan yapının ayrılmaz bir parçası ise)
• Kanopiler, kanopi iskeletleri
• Boru hattı ve boru destek yapıları
• Karayolu, demiryolu, boru, hareketli köprülerin yapısal bileşenleri
• İskeleler, rıhtımlar ve dalgakıranların yapısal bileşenleri
• Gergi ve askı çubukları
• Ahşap yapılarda askılar (taşıyıcı ise)
• Tutamaklar (kenar koruması)
• Yatay destekler,lentolar
• Gürültü bariyerlerinin yapısal bileşenleri
• Çapraz destekler (ana parçalar, tali parçalar)
• Taşıyıcı Kolonlar
• Yangın kaçışları (binaya sabit)
• Makaslar (çatı, köprü v.b.)
• Kuleler ve direklerin yapısal bileşenleri
• Sabit kurulmuş rampalar (yük taşıyıcı yapısının bir parçası ise)
• Makine destekleri (alt kısımda taşıyıcı olanlar, makineden ayrı)
• Tesis ve makinelerin yapısal bileşenleri (taşıyıcı kısmı ayrılmazsa)
• Avrupa teknik onayı (ETA) olmayan kiriş kelepçeleri, askı elemanları
• Oyun ve eğlence araçları taşıyıcıları
• İç mekânda kullanılan asma katlar
• Raf sistemleri (eğer taşıyıcı ise)
• Köprü benzeri bir yapı olarak kullanılan menfezler

EN 1090-1’e göre Fabrika Üretim Kontrol (FÜK) belgesine sahip olmak isteyen firmaların genel olarak sistemsel ve tüm uygulama faaliyetlerinin güvence altına alınması gerekmektedir. Bu doğrultuda EN 1090- 1 Yapısal Bileşenlerin Uygunluk Değerlendirmesi Belgesine göre Fabrika Üretim Kontrol Sistemi ile oluşturulması gerekmektedir. EN 1090-1 standardı FÜK için aşağıdaki işlemleri zorunlu kılmaktadır:

• Personel kalifikasyonu ve sorumlulukları
• Üretim ve denetim kurulumu, bakımı ve kalibrasyon
• Ölçüm süreci kalite güvenliği
• Konstrüksiyon malzemeleri
• Bileşen özellikleri
• Gözetim ve denetim planı
• Ürün değerlendirmesi
• Uygun olmayan ürünlerle ilgilenmek

Söz konusu sistemin öncesinde EN ISO 3834 Kaynaklı İmalata Yeterlilik Sisteminin de kurulması tavsiye edilmektedir. Bunun dışında EN 1090- 1 ile EN 1090- 2 ya da EN 1090- 3 standartlarının birbirine entegre edilmesi gerekmektedir. Tüm bunların tek tek yerine getirilmesi durumunda EN 1090-1’e göre FÜK belgesi verilmektedir.

Özetlemek gerekirse EN 1090’ın Temel Gereklilikleri:

• Ürünlere ait teknik resimler
• İlk tip testi
• CPQR (Cutting Procedure Qualification Record) dokümanları
• Zorunlu kaynak mühendisinin performans beyanı
• Örnek ürünün etiketleri
• Kullanılan malzemelerin sertifikaları (bağlantı elemanları, profil, boru vb.)
• Kaynaklı imalat yapılıyor ise WPQR, WPS sertifikaları
• Performans beyanı ve CE işareti

EN 1090 Standardı’nda EXC1’den EXC4’e kadar dört farklı uygulama sınıfı tanımlanmıştır. Uygulama sınıflarından EXC1, basit yapılar için en az gerekliliği olan sınıf; EXC4, riskli yapılar için en fazla gerekliliği olan yapı uygulama sınıfıdır. Uygulama sınıfının belirlenmesi için tasarım aşamasında belirlenmesi gereken üç kriter vardır. Belirlenmesi gereken bu kriterler aşağıdaki gibidir:

• Sonuç (Önem) Sınıfı/CC (Consequence Class)

Sonuç sınıfının seçimi, bir bileşenin çökmesi veya bozulmasının insana, ekonomik veya çevreye yaptığı tahmin edilebilir sonuçları bakımından değerlendirilerek belirlenir. Sonuç sınıfının belirlenmesi EN 1990 Standardı’nda tarif edilmiştir.

• Hizmet Sınıfı/SC (Service Category)

Hizmet kategorisi, yapının çalışma şartları göz önünde bulundurularak yapılan bir seçimdir. Hizmet kategorisinin belirlenmesi için EN 1090-2 Standardı’nın Ek B’sindeki açıklamalar takip edilmelidir.

• İmalat Sınıfı/PC (Production Category)

İmalat kategorisinin seçilmesi için belirleyici özellikler yapım yöntemi ve kullanılan malzeme kaliteleridir. İmalat kategorisinin belirlenmesi için de EN 1090-2 Standardı’nın Ek B’sindeki açıklamalar takip edilmelidir.

EN 1090 VE ISO 3834 BAĞLANTISI

1090 Çelik ve Alüminyum Yapı Uygulamaları Standardı; bina tipi, tasarım ve kullanılan malzeme kalitesine göre belirlenen farklı uygulama kategorilerini içermektedir. Uygulama kategorileri EXC 1 en basit yapılar, EXC 4 dinamik yük altındaki yapılar olarak 1’den 4’e kadar tanımlanmıştır. Uygulama sınıfına göre, EN ISO 3834’ün aşağıdaki bölümleri kullanılır:

• EXC1 için: ISO 3834-4: Temel kalite şartları
• EXC2 için: ISO 3834-3: Standart kalite şartları
• EXC3 ve EXC4 için: ISO 3834-2: Kapsamlı kalite şartları